Jeśli nie pamiętasz budowy układu rozrodczego, hormonów płciowych i faz cyklu, przypomnij sobie: Jak działa układ rozrodczy?
Stała wydzielina może być obserwowana poza właściwą fazą płodności, mimo że w zdrowych cyklach oczekuje się wtedy suchości. Trzeba rozróżnić tę sytuację od wielokrotnych prób owulacji, gdy fazy śluzu mogą pojawiać się i znikać, zanim jajeczkowanie faktycznie będzie miało miejsce. Pod wpływem rosnących i opadających poziomów hormonów możesz wtedy obserwować zmiany w śluzie, natomiast stała wydzielina cechuje się pewną stałością. Występuje dość często po porodzie i przed menopauzą. Czy kobieta produkuje wtedy nieustannie śluz szyjkowy? Czy powinno to budzić niepokój? Jakie są przyczyny stałej wydzieliny?
Infekcje pochwy, choroby weneryczne lub nowotwory ginekologiczne. Zwykle ostrym infekcjom towarzyszy świąd, co skłania do szybkiego szukania pomocy lekarskiej. Wyleczone infekcje nie powodują chronicznych upławów. Czasem infekcje mogą przebiegać dość bezobjawowo, a także często nawracać. W takim wypadku stała wydzielina może tak naprawdę być chorobowymi upławami i wymagać leczenia ginekologicznego, zwłaszcza że jej przyczyną mogą być nie tylko zaburzenia mikrobioty pochwy (mikroflory, czyli bakterii i innych mikroorganizmów bytujących naturalnie w pochwie), ale też choroby weneryczne lub nawet nowotwór. Rodzaj upławów może podpowiedzieć, z jakiego rodzaju infekcją się borykasz:
- białawe upławy o konsystencji twarożku i słodkim, drożdżowym zapachu świadczą o infekcji grzybicznej (stosunkowo częstej),
- obfite, wodniste upławy o nieprzyjemnym, rybim zapachu świadczą o infekcji bakteryjnej,
- pieniste, zielonkawe upławy świadczą o zakażeniu rzęsistkiem pochwowym,
- zmianom nowotworowym może towarzyszyć nietypowe plamienie lub krwawienie.
Miej jednak na uwadze, że niektóre infekcje mogą mieć mieszaną przyczynę. Upławy mogą być dość skąpe i trudne do określenia.
- Stany zapalne szyjki macicy. Mogą być powiązane z ektopią szyjki (tzw. nadżerką, nadżerką rzekomą) lub nadżerką prawdziwą. Stała wydzielina może wtedy przypominać śluz gorszej jakości — gęsty, lepki, mętny, niekiedy gumowy i żółty. Ektopia to dość częste zjawisko, zwłaszcza po porodzie siłami natury. Polega na tym, że nabłonek z wnętrza szyjki pojawia się na zewnątrz wokół ujścia. Jego komórki nie są przystosowane do kwaśnego środowiska pochwy, które może je podrażniać i powodować delikatny stan zapalny. Komórki ektopii mogą wtedy reagować produkacją wydzieliny — pochodzą wszak z wnętrza szyjki odpowiedzialnego za wydzielanie śluzu. Wydzielina ta nie wspiera plemników w zapłodnieniu. Ektopia sama w sobie nie jest groźna i w przeciwieństwie do nadżerki prawdziwej nie wymaga leczenia, o ile nie występują powikłania. Dr Hilgers, twórca naprotechnologii, zaleca zabieg usunięcia ektopii, by ułatwić wyznaczenie PMN. Zabieg nie musi skutkować całkowitym pozbyciem się stałej wydzieliny. Warto mieć na uwadze, że ewentualne blizny mogą utrudnić poród oraz prawidłowe pobranie materiału do badania cytologicznego.
Hyperestrogenizm. Nadmiar estrogenów może powodować zwiększone wydzielanie śluzu, a szczególnie śluzu lepszej jakości. Czasem jest leczony terapią gestagenową (przyjmowaniem progesteronu lub jego pochodnych).
Uwaga! Terapia gestagenowa powinna mieć miejsce w fazie lutealnej (po szczycie śluzu lub wzroście temperatury). Ginekolodzy często zalecają przyjmowanie gestagenów od 16. dnia cyklu zakładając, że owulacja miała miejsce 14. dnia cyklu. Dla wielu kobiet jest to za wcześnie.
Względny hyperestrogenizm pojawia się naturalnie przed menopauzą, kiedy układ rozrodczy stopniowo przestaje prawidłowo odpowiadać na wzrost hormonów.
- Stałe odczucie wilgotności lub mokrości może wynikać z nietrzymania moczu. Pomóc mogą ćwiczenia mięśni dna miednicy i konsultacja z fizjoterapeutą uroginekologicznym.
- Podczas karmienia piersią pod wpływem oksytocyny może pojawić się trochę wydzieliny powiązanej zwykle z podnieceniem seksualnym — chociaż w tym przypadku nie ma ona z nim najmniejszego związku. „Winna” jest oksytocyna. Wydziela się zarówno podczas stosunku seksualnego, jak i podczas karmienia piersią — jest odpowiedzialna za odruch wypływu pokarmu i bliską więź z dzieckiem. Jej wyższy poziom może jednak wywołać mimowolne pojawienie się w pochwie wydzieliny. (Nie oznacza to, że kobieta jest podniecona.)
Niepłodny śluz z szyjki macicy. Ten punkt może brzmieć bardzo zaskakująco, bo przecież zawsze podkreśla się, że każdy śluz jest płodny. Ta rada jest oczywiście niezbędna, by skutecznie stosować metody rozpoznawania płodności, ale obserwacja śluzu nie odzwierciedla dokładnie tego, co dzieje się w szyjce macicy. Tak naprawdę szyjka produkuje śluz przez cały czas, zarówno w fazie płodności, jak i niepłodności. Zasadnicze znaczenie ma rodzaj śluzu wydzielanego danego dnia. Przed owulacją pod wpływem estrogenów szyjka produkuje płodne rodzaje śluzu L, S i P, które pomagają plemnikom dotrzeć do komórki jajowej. Poza fazą płodności szyjka produkuje niepłodne rodzaje śluzu, m.in. śluz G, który zamyka szyjkę gęstym, ochronnym czopem. W tym czasie wydziela się też podstawowy śluz F, który nie pełni żadnej specjalnej funkcji. Zwykle nie zauważysz tych rodzajów śluzu, bo pozostają w szyjce i nie spływają na srom. U niektórych kobiet jednak małe fragmenty czopu mogą wydostawać się z szyjki i być obserwowane w postaci gęstej stałej wydzieliny. Miej na uwadze, że nie są to płodne typy śluzu. Nie są w stanie pomóc plemnikom w zapłodnieniu. W tym czasie szyjka jest też ciągle zablokowana.
Dowiedz się więcej: Skąd się bierze śluz?
Naturalna wydzielina pochwowa. Pochwa — podobnie jak skóra — cały czas się oczyszcza z martwego nabłonka. Jest to zupełnie naturalne i zdrowe zjawisko. Możesz je obserwować jako mleczne plamy na majtkach, błyszczącą plamę na papierze toaletowym lub papkowatą wydzielinę. Po roztarciu w palcach wciera się w skórę i w przeciwieństwie do śluzu szyjkowego rozpuszcza się w wodzie. Może pojawiać się w większej ilości m.in. po porodzie lub przed menopauzą, kiedy przez długi czas utrzymuje się lekko podwyższony poziom estrogenów. Wiąże się to z budową wnętrza pochwy. Może się ono składać z czterech warstw:
- Kiedy poziom estrogenów jest niski, składa się z dwóch warstw komórek — podstawnych i przypodstawnych. Zwykle możesz obserwować wtedy suchość.
- Kiedy poziom estrogenów nieco wzrasta, nadbudowują się kolejne komórki — pośrednie. Są otoczone warstwą śluzowatą, przez co po złuszczeniu się mogą przypominać śluz gorszej jakości — mętny, gęsty, papkowaty, dający odczucie wilgotności. Taka sytuacja może mieć miejsce m.in. po porodzie lub przed menopauzą.
- Po większym wzroście estrogenów rozwija się najwyższa, powierzchniowa warstwa komórek płaskich, dzięki czemu wydzielina pochwowa zanika.
Przed pierwszą miesiączką dziewczyna może obserwować wydzielinę pochwową okresu dojrzewania.
Zaburzona praca kieszonek Shawa. W dolnej części pochwy znajdują się kieszonki Shawa — drobne fałdy, które za pomocą manganu wchłaniają wodę i wysuszają wydzieliny spływające na srom.
- Przy niskim poziomie estrogenów mangan nie jest wydzielany.
- Kiedy poziom estrogenów trochę wzrasta, pojawiają się komórki pośrednie, które wydzielają mangan i wysuszają spływające wydzieliny.
- Przy wysokim poziomie estrogenów wydzielanie manganu jest zablokowane przez powierzchniowe komórki. W typowym cyklu ma to miejsce w przeciągu kilku dni przed owulacją, co pozwala na swobodne spływanie śluzu szyjkowego.
Praca kieszonek Shawa może być zaburzona np. po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej, przy stanach zapalnych pochwy, reakcjach alergicznych, podrażnieniach lub uszkodzeniach mechanicznych. Może to skutkować zmniejszonym wchłanianiem wody, a tym samym obfitszą wydzieliną.
Do stanów zapalnych pochwy i uszkodzeń jej komórek mogą przyczyniać się:
- Podrażnienia lub reakcje alergiczne. Mogą być spowodowane przez kosmetyki, wkładki higieniczne lub tampony, a także badanie szyjki macicy. Podrażniona tkanka w pochwie może reagować miejscowym stanem zapalnym, owrzodzeniem i nadmierną wydzieliną.
- Alergie lub nietolerancje pokarmowe. Bez odpowiedniej diety mogą powodować stany zapalne w organizmie i przyczyniać się do stałej wydzieliny.
- Stan po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej. Z jednej strony organizm potrzebuje czasu, by przywrócić naturalne przemiany hormonalne, a z drugiej — by komórki szyjki i pochwy wróciły do prawidłowej pracy. Po odstawieniu pigułek przez kilka miesięcy możesz obserwować stale wydzielinę gorszej jakości, a jednocześnie zauważać niewiele śluzu lepszej jakości — nawet tuż przed owulacją.
- Stres lub nieodpowiednie warunki spania. Do obserwacji stałej wydzieliny mogą przyczyniać się długotrwały stres i nieodpowiednie warunki spania — zbyt krótki sen i źródła światła w nocy (najlepiej spać w zupełnej ciemności).
Źródła
- Rozpoznawanie płodności, red. Michał Troszyński, wyd. 3 popr. i uzup., PSNNPR, Warszawa 2009, s. 35–37.
- Evelyn L. Billings, John J. Billings, Maurice Catarnich, Atlas Metody Owulacji Billingsa. Obraz śluzu w czasie płodności i niepłodności, tłum. Ewa Małolepsza, wyd. 5 uzup., Pallottinum, Poznań 1998, s. 75–76, 82, 105–111.
- Evelyn L. Billings, Ann Westmore, The Billings Method: Using the body's natural signal of fertility to achieve or avoid pregnancy, nowe wyd., Gracewing, Leominster 2011, s. 25, 28, 91.
- Lisa Hendrickson-Jack, The Fifth Vital Sign: Master Your Cycles and Optimize Your Fertility, wyd. 1, Fertility Friday Publishing, [bmw] 2019, s. 30–34, 206–207.
- Thomas W. Hilgers, The NaProTECHNOLOGY Revolution: Unleashing the Power in a Woman's Cycle, Beaufort Books, Nowy Jork 2010, lok. 4908–5029.
- Jane Knight, The Complete Guide to Fertility Awareness, wyd. 1, Routledge, Londyn 2017, s. 130–133, 215–216, 258–259.
- Teresa Kramarek, Naturalne planowanie rodziny i jego biologiczne uwarunkowania, wyd. 3 popr., Fundacja „Głos dla Życia”, Poznań 2007, s. 92, 101.
- Geraldine Matus, Justisse Method: Fertility Awareness and Body Literacy: A User’s Guide, wyd. poprawione, Justisse-Healthworks for Women, Edmonton 2009.
- Elizabeth Raith, Petra Frank, Günter Freundl, Naturalne metody planowania rodziny. Poradnik medyczny, tłum. Piotr Bruszewski, Andrzej Klejewski, wyd. 1, Springer PWN, Warszawa 1997, s. 53–54.
- Josef Rötzer, Ja i mój cykl, tłum. Klaudia Kosmala, Elżbieta Wójcik, INER, Warszawa 2007, s. 65–67, 134–136, 174–177, 234, 254–255, 265–272.
- Katie Singer, The Garden of Fertility: A Guide to Charting Your Fertility Signals to Prevent or Achieve Pregnancy—Naturally—and to Gauge Your Reproductive Health, Avery, New York 2004, s. 161.
- Sarah Murray, What your cervix is telling you – Part 2: The “Everyday Janes”, 19.01.2017, strona organizacji Fertility Appreciation Collaborative to Teach the Science factsaboutfertility.org, dostęp 11.07.2020.